Di aestu “14 di alunaru”, Paris, la parada di pe Champ Elysee, loară parti şi militari români, tru uniforma a batalionlui di gardă, ama şi tru camuflajlu di alumtă.
Di altă parti, una di televiziunile franceze mutară cadrul di pi cunuscutlu bulevardu parizianu tru poligonlu militar di Cincu, iu militarllii francezi şi românii, nicukirlli a lor, făţea exerciţii di alumtă. Cându francezllii dimăndară că va s’yină tru România, ca trupe NATO, tra s’anvărtuşeadză aestu flancu ali Europă dinintea ali lăhtăroasă fuvirseari arusească, lomu hăbarea cu tută muşeata fortumă istorică. Să spuni că, tru 1919, anda vidzură militarllii români difilânda Paris, gheneralu Berthelot spusi: “Foch, saluez! Cest la famille”. Îlli spunea a legendarlui mareşal cât aproapea suntu ateali dauă armate, aţeali dauă populi. “Salută-lli, Foch, suntu familia a noastră”, spusi Berthelot şi el ştea nai ma ghini ţi spunea. Tut gheneralu Berthelot easti atelu cari ş-aduţi amiti că un auşu ălli spunea că atumţea cându trecu askirladzlli francezi pritu horli ali Românie, câñilli nu-lli alatră. Easti pricunuştearea unăllei suţată istorică, cu exemple concrete.
Franţa vărnăoară nu fu un piriclliu tră România că, nica ş-ma multu, avu un rol esenţial tru momenti astrale tră istoria lumillei şi ali Românie. Ditu poziţia a llei di mari puteari, Franţa cilăstăsi tră emanciparea şi pricunuştearea a statlui popului di arăzgă latină di la gurli ali Dună, alargu di coasta atlantică ali Europă. Aflămu cilăstăsearea pănu di mardzină a francezilor tru Unirea ditu 1859, a prinţipatelor Munteniei şi Moldovei, şi la Marea Unire, ditu 1918.
Dramatiţili dzăli a Primlui Polimu Mondial lipseaşti s’hibă cercetate şi akicăsiti ma ghini. Va s’videmu aclo prezenţa a francezilor, tra s’alumtă cu armata tru mănă şi curbanea pănu di mardzină, la acţiunea strategică esenţială, dimonstrată maxusu di gheneralu Henri Mahias Berthelot. El cumădndusi misiunea militară franceză cari agiută la znuearea ali armată română, cari dusi alumtili victorioase di la Mărăşti, Mărăşeşti şi Oituz, di aoa şi 105 añi, alunaru-agustu 1917. La giumitatea a anlui 1918 cumădndusea armata franceză ali Dună şi eara tru ligătură cu familia văsilikească şi politicieañilli români. Aşi s’exighiseaşti riintrarea ali Românie tru polimu, cu pţănu kiro ninti că armistiţiul să-lu bitisească. Şi ninti, ama şi după Primlu Polimu Mondial, Franţa, societatea franceză, instituţiili a llei, cultura şi limba eara urneki ti loari torlu şi di atracţie tra români.
Şi tru secolu al XIX-lea, şi tru yinitorlu şi tru perioada a comunismului, Franţa fu inspiraţie şi arifugiu tră români. Ună pleiadă di artişti şi oamiñi di ştiinţă amintaţ tru România ş-aflară pricunuştearea ama şi ascăparea, născăntiori, tru Franţa. Tru kirolu a comunismului, ateali dauă autoturisme construite di români, Dacia şi Oltcit, era firmi mixte cu participarea Renault şi Citroen. Şi tut atumţea tru România prima limbă xeană studiată tru şcolllurii nu era rusa ică engleza, ama franceza! Vini Revoluţia anticomunistă ditu 1989 şi construcţia multu zorlea a societatillei dimocratiţi. Dialoglu şi colaborarea româno-franceză acăţă dimensiunea europeană şi euro-atlantică ti ndridzerli mutrinda adirarea ali Românie la NATO şi Uniunea Europeană, ateali dauă cunuscuti organizaţii internaţionale, tru cari Franţa easti membru-thimilliusitoru şi diterminantu. România easti membră a NATO ditu 2004 şi ali Uniuni Europeană ditu 2007, avu hăiri di agiutorlu frăţescu ali Franţă tru gaeretea ti turnari pe scena internaţională a dimocraţiilor iara tru aestu kiro colaborarea bilaterală bubukiseaşti tru cadrul aluştoru cunuscuti organizaţii.
Tru aestu kiro, contextul internaţional ivuluă cabaia multu şi, maxus tru anlu ditu soni, nica şi dramatic. Tru aestă parte ali Europă, tru Est, s’duţi un polimu di fuvirseari, ţvilli ţi nu au căbati suntu bombardaţ tru casili a loru, iara fuvirserli nucleare, di aspărdzeari a lumillei, suntu arcati multu lişoru, viţină cu inconştienţa, di cătă Moscova. România şi Franţa colaboreadză tru contextul nău di mintireaşi şi polimu efectiv, tra s’aducă mocraţia şi libirtatea tru ligăturli anamisa di state şi populi.
Tora, di aoa ditu scamnul ali Societati Română di Radiodifuziuni, ditu studiourli Radio România Internaţional, aflati pi geadiia ţi u poartă numa a generalui Berthelot, s’grimu ş-noi di 14 alunaru: Vive la famille franco-roumaine!
Autoru: Marius Tiţa
Armânipsearea: Taşcu Lala
