Radio România Internațional

Tag: Văsillelu Mihai

  • Ṭentenarlu a Văsillelui Mihai

    Ṭentenarlu a Văsillelui Mihai

    “Escu român, şi aesta u dukescu multu di multu. Şi pri iu pot, fac tut ţi s’poati ti ce-i posibil tră văsilia românească”. Aestă fu pistisearea a Văsillelui Mihai (1921-2017), atelu ditu suni suveran ali Romaniei, cari, tru 25 di sumedru vrea s’umplea 100 di ani. Ca semnu di tiñie, Muzeulu Naţional di Artă ali Românie dişcllisi, luni, ti videari locurli istoriţi a Pălatillei Văsilikească: Sufrageria Regală, Scara Voievozilor şi Sala Tronului, cum şi expoziţia Fragmente di memorie – portrete regale cari adună operi di artă ţi ălu zuyrăpsescu Văsillelu Mihai I tru diferitema multi len turlii di etapi a banăllei. El fu protlu prinţipi amintatu după antredzirea ali Romaniei tru 1918. Fu hillilu prinţipelui Carol și al prinţipesăllei Elena, nipot a văsilleadzloru Ferdinand I și Maria ali Românie și a Văsillelui Constantin I ali Gărtie.



    Mihai I fu văsille ali României tru două perioade ahoryea. Prima a lui dumnillee (20 alunaru 1927 – 8 cirişaru 1930) sub Regenţă, el hiinda cilimeanu, şidzu sumu semnul a incertitudinilor, tru condiţiile tru cari, tru xeani, afendi a lui, principele Carol s’ndridzea s’yină diznău tru văsilie, iar tru văsilie loa sila minarea carlistă tră aduţearea diznău alui pi Tronlu ali Românie. A daua domnie ahurhi tru 6 di yismăciuni 1940 tru condiţii dramatiţi, tru ună Românie spănticată teritorial şi tru ună Europă aflată tru mplin polimu. Evenimentili ditu veara a aţilui an dramatic — tru cirişaru URSS aputruseaşti Basarabia, Nordul a Bucovinăllei şi Ţinutul Herţei, cu 3,7 miliuñi di bănători şi tru agustu Ungaria horthystă aputruseaşti nord-estul ali Transilvanie cu 2,6 miliuñi di bănători – purtaticu ostilu a liderlor politiţ româñi şi a armatăllei ălli băgară zori al Carol al II-lea s’tragă mănă di la prerogativele regale, la 6 di yismăciuni 1940.



    Elu deadi puteari ama a generalui Ion Antonescu dimi cu “mplini puteri tră conducerea a statlui român”. Aestu apufusi un regim autoritar anamisa di 1940 și 1944, și ălli alăsă a văsillelui Mihai maş borgi formale. Tru cirişaru 1941, România avea intrată tru polimu, deadunu cu Germania, contra a URSS.



    Tru añilli 1943-1944, văsillelu Mihai şi prinţipalii a lui colaboratori s-arăţiră preayalea ayalea di Ion Antonescu, şi deadunu cu lideri a principalelor partide politice democratice şi cu născănti ţerclliuri militare, feaţiră gaereţ cu scupolu ti işearea ali Românie ditu alianţa cu Axa şi allikearea a llei la Naţiunili Unite. Tu 23 di august 1944 Ion Antonescu easti avinatu di la puteari și Armata Română tricu la alumta antifascistă. Armasu fără agiutorlu ali SUA şi al Marii Britanii, tu 30 di andreu 1947, Mihai I vidzu zori s’abdică di itia a comuniştiloru.



    Tăs tru 1992, autoritățile post comuniste ălli deadiră izini ta s’yină tru văsilie, hiinda aştiptatu di 1 miliuni di oamiñî ş’cama. Fostul suveran ş’lo diznăi cetăţenia română tru 1997. El dusi la Aţelu di Analtu tru 5 di andreu 2017. 25 sumedru easti și dzuua Armatăllei Române, sărbătorisită tru tută văsilia, pritu unu baiur di manifestări. Armata rămâne un reper vărtosu şi s’hărseaşti di pitipseari, contribuinda la ţănearea a stabilitatillei ţi easti ananghi ti dezvoltarea a societatillei romanesti, spusi prezidentulu Klaus Iohannis cu aestă furñie. El cundille că profesionalismul şi giunamea ţi u spusiră militarllii tru teatrele di operaţii avură contribut la imnaticlu euroatlantic şi european ali Romaniei, cum şi la anvărtuşearea a Parteneriatlui Strategic solid cu Statele Unite.



    Autoru: Mihai Pelin


    Armânipsearea: Taşcu Lala





  • S’băneadză Văsillelu !

    S’băneadză Văsillelu !

    S’băneadză Văsillelu! Aşi vrea s’greamu, cata cum păpăñilli şi străpăpăñilli a noştri, cându văsillelu Mihai I ali Românie vrea s’umplea ună sută di añi. Anvărliga aluştui 25 di sumedru s’anvărteaşti aestu ţentenaru, ama văsillelu dusi la aţelu di analtu aoa şi patru añi, tru andreu 2017. Vrea s’avea ună bană lungă, acă bana a lui nu fu ici lişoară. Nica ş-cama ma multu, di ñicu s-ampulisi cu nai cama di ciudie circumstanţi şi evoluţii istoriţi. S-amintă la Foişor, unu castelu ma ñicu ditu complexul văsilikescu a Peleşlui, aclo iu u avea reşedinţa părinţăllii a lui, preacllea clirunumsitoari a tronului. Afendi a lui, yinitorlu văsille Carol II-lu, eara prinţipe clirunomu, hillilu aţelu marli a glorioasăllei preaclle văsilikească, Ferdinand şi Maria, aţelli cari avea thimilliusită România Mare. Tru sumedru 1922, cându Mihai s’ndridzea s’umplă protlu anu ditu bana a lui, văsilleadzlli a lui păpăñilli a lui ş’băga căruna Alba Iulia, tru un evenimentu excepţionalu, ca ună declaraţie a gloriillei a Româniillei interbeliţi. Tru aţelu moment, şi păpăñilli materni, Constantin şi Sofia, eara văsilleadz tru Gărţie.




    Tru 1927, văsillelu Ferdinand Antreghitorlu moari ama hillilu a lui aţelu marli, lipsea s’alină pi tronu, avea traptă mănă di aesti ndrepturi, tru 1925. Tru aestă catandisi alină pi tron baş Mihai, atumţea pi ilikia di 5 añi, dealihea, sumu ună văsillenţă constituţională. Tru 1930, Carol s’toarnă tru văsilie şi llia tronlu văsilikescu, di lu alăxi hillilu a lui, ţi era pi ilikia dimi anda bitisea protlu clasu şcolaru. Dumnillea al Carol al II-lea ţănu unu dekeniu, kiro tru cari Mihai, cari lu-avea titlul speţial ndreptu ti el di Mari Voievodu di Alba Iulia, criscu, dealihea tra s’agiungă diznău văsille. Tru 1940, anlu a mărilor crizi europene şi mondiale, afendi a lui, văsillelu Carol al II-lea, easti obligat s’abdică şi Mihai năpoi agiundzu tu harea di văsille, tora pi ilikia di 19 di añi, aproapea umpluţ. Fu unu kiro teribilu, di polimu mondial, tu bitisită România hiinda aputrusită di Armata Roşie. Văsillelu Mihai fu şi el obligat s’abdică, tru andreu 1947, anda fudzea ditu unu lungu exil. Tru xinătati s’ncurună cu Ana di Bourbon Parma, tutu aşi ditu ună mari fumealle văsilikească europeană. Deadunu avură ună fumealle muşeată, durusită cu ţinţi tăifuri.




    Văsillelu Mihai fu ţănutu alargu di văsilie şi di tronu tamamu ună giumitati di secolu. După 1989, nu-lli si da izini ma multi ori arada, dimecu ndreptulu ta s’toarnă tru România, aestu ălli si deadi, ti daima şi cumu ălli si cădea, tru 1997. Memorabilă armâni yinearea a văsillelui ditu 1992, di Paşti, cându camna di ună miliuni di români viniră s-lu veadă. Ama istorică şi multu emoţionantă easti sărbăturisearea-a văsillelui Mihai, la 90 di ani, di cătră Parlamentul ali Românie. La aproapea 85 di añi di la prota-a lui apariţie tru Parlamentu, ca văsille-cilimeanu, şi dupu 60 di añi ş-cama di la aţea ditu soni a lui prezenţă dinintea a marilui forum, văsillelu Mihai ali Românie gri unu zboru di excepţie, programaticu şi ascumbusitoru. Născănti di zboarăli di atumţea suntu teribilu di actuale: “S’cadi s’ţănemu keptu a prezentului şi s’nă ndridzemu yinitlu. Adunaţ stogu unu alantu ş-cu viţiñilli am ş-cu fraţlli a noştri, s’duţemu ma largu gaeretea ta s’himu diznău cu nămuzi şi tiñisiţ” spunea văsillelu Mihai. “Europa di astăndză easti unu continentu tru cari populili şi piminturli nu s’alăxescu ca rezultatu a apofasiloru a politicieañilor. Giuratlu a meu fu faptu şi ma largu va s’hibă valabil tră tuţ româñilli. Elli suntu tuţ parti a naţiunillei a noastri şi aşi va s’armănă daima. Seadi maş tru putearea a noastră s’u făţemu văsilia statornică, tu prucukie şi admirată tru lumi”, nica spusi văsillelu Mihai, tru 2011, dinintea a Parlamentului ali Românie.




    Tra s’bitisească, tru adetea di grită văsilikească, tră aţelli di dinintea al năsu şi aţelli yinitori: “Nu vedu România di astăndză ca ună clirunumie di la părinţălli a noştri, dimecu u vedu maş ca ună văsilie pi cari u lomu cu împărmutu di la cilimeañilli a noştri”.


    Autoru: Marius Tiţa


    Armânipsearea: Taşcu Lala