Luţeafirlu
di Mihai Eminescu
pi armâneaști di Toma Enache
Ca tu pirmit aşi s-făţea
Ş-di căndu i eta aflată
Dit soie di amiră , băna
Nă feată steau-mşeată.
Maş ună la părinţ eara
Pirifană ş-ambară;
Icoană tu băseriţ ea
Ş-lună tu steali-afoară.
Su-aumbra grendzălor di plochi
S-aşuţă di iu sta-mbroastă,
Cătă firidă iu tu cohi
Luţeafirlu adastă.
Mutrea naparti cum tu amări
Nţapă ş-yiliceaşti
Pi trimburatili cărări
Pampori lăi urseaşti.
Ază-l mutri, măni năpoi
L’ia foc a l’ei hicati
El ţi-u mutri ahănti gioi
Lo vrearea ali feati.
Cum ea pi coati s-andrupa
Frămtea-ă l’i chirea tu yisi,
Ti dorlu a lui şi inima
Şi suflitu-l’i si aprimsi.
Ş-ţi soi apireaşti el
Cănd amurdzaşti afoară
Stră laiu mur di la castel
Iu ea va s-iasă troară.
Ş-pi dinăpoi, pi ceapa a l’ei
Agiumsi tuş ăn casă.
Di gl’eţ anţasi, di scăntel’i
Nă piră s-faţi plasă.
Ş-cănd tu crivati s-teasi ndrept
Fitica ti durn’iari,
Ãl’i mută mân’ili tu chept
I-ncl’idi ocl’i di n’irari.
Şi dit yilie `nă lun’ină
Pi trup cadi virsată ,
Pi ocl’i mări ş-ncl’şi ţi mină
Pi faţa a l’ei turnată.
Ea ul mutrea ş-ca arădea
El tu yilie trimbura,
Că ţe ahănda tu yis nidzea
Un suflit dol’i di s-adra.
Ş-canda zbura cu el tu somn
Ş-ca suschira ş-greu ăl’i yinea:
Lăi, vrute,pisti noapti domn,
Că ţe nu yini ? Yinu aoa!
Luţeafir imir s-dipunai,
S-archiuşuri pi ună arază,
Tu casă ş-minti s-apireai
Şi bana-n’i lun’ineadză!
El asculta anvirinat
Ş-ascapiră di vreari
Şi s-aruca ca sfuldzirat
S-ahundusea tu amari.
Şi apa iu-şi fu plăscănit
Vărliga s-arcuteaşti,
Dit ahăndos niarăzvuit
Pirifan gioni creaşti.
Anarga treaţi ca tu pragu
Pi mardzina ali geami
Ş-tu mănă ţăni un ciumagu
Tsi-împlinu-i di călami.
Părea un tinir vuivudă
Cu per di malâmă moali
Un vinit veştu si-anudă
Pi anumirili goali.
Aumbra faţ-l’ei tu yilii
I albă ca nă ţeară –
Un mortu muşat cu ocl’ii yii
Tsi ascapiră nafoară .
Dit haua mea, vin’i multu greu,
Ta-s avdu-acl’imarea
Şi ţerlu easti tati a meu
Şi dada a mea i-amarea.
Tu a tău udici ta s-potu s-yin,
S-ti vedu tu crivati,
Dipuş i aoa cu-a meu sirin
Şi bană-n’i loai dit api.
Yinu, steauă maş niheamă
Lasă–ţ căşoara a tauă ,
Io hiu Luţeafirlu di-ndzeană
S-ti fac ănveastă nauă .
Tuş tu pălati di mirgeani
S-bănăm eta chirută ,
Ş-dun’eaua tută dit ocheani
Cu vreari va ti-ascultă.
Căt hii muşat, cum maş tu yis
Un anghil am vidzută ,
Ama pi torlu a tău dişcl’is
Nu-as calcu eta tută.
Ai stran’ili şi zboară xeani,
Ş-fără di bană ascapiri,
Că io hiu yie; ş-mortu tini
Ş-mi astal’i a tali piri.
Tricu nă dzuă ş-alti trei
Ş-ca pi scutidi yini,
Luţeafirlu pisupra a l’ei
Cu arazili’i sirini.
Ea s-minduea la el tu somn,
Tu minti să-şi lu aducă
Şi dor di-a chimat’lor domn
Tu inimă u-anciupă:
Luțeafir imir, s-dipunai
S-archiuşiri pi ună arază ,
Tu casă ş-minti s-apireai
Şi bana-n’i lun’ineadză!
Cum el dit ţer u aduchi,
Di pidimo s-alumtă,
Ş-deavrigra ţerlu ahurhi
Tu locu iu si-astupă.
Tu air piri sălăghiti,
Duneaua u-acăţară
Ş-dit pădzăli discurfusiti
Da cap, un gioni afoară.
Pi laia perci ca di yită
Căruna ardi s-pari,
Ş-azbuira pi minduită
Ş-ban’i făţea tu soari.
Dit laiu savan dizvilit
Ies marmoree braţă
Yini anvir’nat ş-ca minduit
Şi galbin i tu faţă;
Ma ocl’i mări, a lor n’iati
Ahănda el i-aprindi,
Dauă lăngori dip agiunati
Şi mplini di scutidi.
– Dit haoa mea vin’i multu greu
S-ti avd ş-aestă aradă ,
Şi soarili i tati a meu
Şi noaptea n’i-easti dadă.
Yinu la steauă, dip niheamă
Lasă-ţ căşoara a tauă,
Io hiu Luţeafirlu di-ndzeană
S-ti fac ănveastă nauă.
Tu per ţi malămă lu-ai,
S-ţ-acaţ cărun’i di steali,
Tu a meali ţeruri s-dai
Pirifană ca eali.
Căt hii muşat, cum maş tu yis
Nă strigă am vidzută,
Ama pi torlu a tău dişcl’is
Nu-as calcu eta tută.
Ãn’i cicânesc di a tău dor
Tu cheptu, a meali coardi
N’i angreacă ocl’i mări ş-mi mor
Mutrita ta mi ardi.
Ma, io cum s-dipun la tini?
Nu vrei ta s-badz tu minti,
Că moartea nu-i ti mini,
Ş-că tini u-ai dininti?
Nu caftu zboară uidisiti,
Nu ştiu cum s-ahurhescu –
A tali suntu achicăsiti
Maş mini nu-aduchescu;
Ama ma s-vrei curună
Ți s-umplă vrearea ghini,
Pi loc tini dipună
Ta s-mori isa cu mini.
Ãn’i cafţă tora s-mor aoa
Ta s-dai ună băşeari,
Ma voi să ştii ti totna
Că ş-vrearea-n’i easti mari;
E, va s-hiu dit amărtie fapt,
Va s-l’iau altă aradă;
Di etili tuti hiu ligatu
Ma voi ta s-mi dizleagă.
Ş-fudzi… Canda di dip chiru.
Ti vrearea a unei feati,
S-freadzi dit locu ţi-l avu,
Cu dzălili nicati.
Tu idyea oară, Cătălin,
Spărhiac criscut ân casă ,
Ți bagă tu putiri yin
A oamin’ilor la masă.
Ficior ţi ţăni dinăpoi
Fustăn’i di amiroan’i,
Un doci aflat şi ici di soi,
Ama cu ocl’i di lamn’i.
Şi faţăli aroşi li adară,
Ti capu a lui, ş-au hari,
La Cătlina, bagă oară
Ş-u veagl’i cu n’irari.
Ma ţi işi muşată semn
Ş-anami, s-u ardă pira;
E, Cătălin, tora s-videm
Cara s-ţ-agiută mira.
Ş-u strindzi ayon’ea pi sum sin
Aşe tu uşi diunăoară.
– Em ţi vrei, o, lăi, Cătălin?
Nu-ai lucru tor’ di oară.
– Ţi voi? Voi s-nu hii cihtisită
Ş-daima pi minduiari,
S-arădz, s-mi-alaşi tu bitisită
Să–ţ l’iau maş nă băşari.
– Hăbari lai, nu-am ţi cher,
Nu mi cărtea, du-ti naparti –
Că di luţeafirlu dit ţer
Mi l’ia un dor di moarti.
– Ti-nveţ cara tini s-nu ştii
Cum s-feţi tută vrearea,
Nu ancaci-mi ti amărtii,
Aravdă, stăi preayalea.
Cum vinitorlu acaţă tu păduri
Pul’il’i cu laţu
Aşe pi braţu a mel s-archiuşiri,
S-mi strindză ş-tini cu braţu;
Cu ocl’i ăncărfusiţ tu oară
Tu ocl’i a mei s-armăn’i…
Căndu va ti-analţdi sumsoară
S-ti pindză dit călcăn’i;
Cându faţa mea u aplec nghios,
A ta s-mutrească dzeana,
Şi s-nă mutrim cama vărtos
Ş-cu vreari tută bana;
Ş-ca s-ti pitrundă siyur
Agapea ți-anvițaşi,
Cându va ti baş ş-mi andoapir,
Tini năpoi s-mi başi.
Ea lu mutrea pi cilimean
Nirată ş-aspăreată
Ş-cu nămuzi ş-angătan
Taha nu-l va ş-ul caftă.
Ş-mizi ăl’i dzăsi: – Di cu n’ic
Ti şteam ghini pi tini,
Tut băndurai, ti ţiva dip,
Ti uiduseşti cu mini…
Ma un luţeafir ţi apiri,
Dit isihia şcretă,
Da fără mardzin’i dzări
Tu amarea agărşetă.
Ti aţea ocl’iu pi ascumta
Ămplinu-i di plăndzeari,
Aşi cu treambur treaţi ş-apa
Cu năs tu urdinari;
Yilici di ahăntă vreari
A meu caimo s-ul chiară ,
Ma tut stră-dzen’i ansari
S-nu-l agiungu văroară.
Cu arazi gl’eţ ş-ânvir’nat tricu
Dit lumea ţi-l disparti…
Tu inimă va-l ţân ş-tu eta iu
Chiru ahânt naparti.
Ti aţea dzălili ăn’i si-par
Ca şcreti ş-pondi arini,
Ma nopţă’li s-cu hari aflati
Ți nu-aduchescu di-iu yini.
Hii nă fitică ţi s-ț-adar…
Ai s-n’i-u frăndzem dit hoară
Nu va ştibâ toru ambar
Şi numa va nă chiară.
Ş-va şidem fronin’i ca sămţ
S-pãstriţ, ca doi trandafili
Va-ţ fugă doru ti părinţ,
Şi yisu ti luţeafiri.
Părn’i Luţeafirlu. S-tindea
A lui arichi tu ţer,
Căl’iuri di n’il’i di an’i videa
Cum tu aţea minută cher.
Dighios un ţer canda i-aflat,
Ş-pisupră alt ţer cu steali –
Părea sfuldzir nicurmat
Ţi turbă pritu eali.
Şi dit a haosului pădz,
Ş-avrigra di el işea,
Videa tu protili arădz,
Lun’in’i cum scăpira ;
Ş-izvurăndalui lu-anfâșor
Născănti-amări duruti… azboairâ,
Mâduuâ ancâlar pi dor
S-agârșeascâ tuti, tuti…
Iu agiumsi, nu-ari bitisitâ
Ș-lu acațâ praxi-ntr-ocl’i
Ș-chirolu, geaba s-ari ampulisitâ
S-da cap tu-a aerlui grochi.
Nu-i ţiva, ma, canda easti
Nă seati ţi lu sudzi,
Ţiva ahăndos ţi-undzeaşti
Cu agărşerli surdi.
Di ahapsea etăl’ei ăn’i si lăi.
Tate, dă-n’i cali dit aradă
Şi alăvdat ti daima s-hii
Ş-dun’eaua tută s-veadă.
Caftă- n’i Dumidzale, iţi doară ,
Ma dă-n’i nă altă soarti,
Că-izvur hii ţi da nafoară
Bană deadun cu moarti;
Nimoartea cu-a l’ei pirâ
S-loai ș-cu jiru di sum ploapi
Ş-ti tuti aesti s-n’i dideai
Nâ sati di ayapi.
Dit haos, Dumidzale, mi adrai
Ş-tu haos voi tu aistă sati…
Ş-dit arihati mi amintai
Ni-u seati di arihati.
– Hyperion, ţi dit a ta himă
Dai cap cu altă dun’eauă,
Nu caftă ciudii ta-s-yină
Cu trup ş-numă di neauă;
Vahi om vrei s-hii
S-undzeşti cu a lor fară?
Ma s-ardă oamin’il’i di yii
S-amintă oamin’i iară.
El’i maş andregu tu vimt
Yisi ş-chiruti zboară,
Căndu undi află un murmint
Spură di undi adară.
El’i maş steali au di tihi
Ş-aputrusiri di soarti,
Noi nu avem chiro, ni adyi
Ş-nu aduchim di moarti.
Di aco, di iu ş-easti scrisa
Băneadză ază, ţi moari
Ş-un soari ma s-u măcă chisa,
Va da nă poi alt soari.
Canda ti totna s-aflară
Ş-tu soni moartea ăl’i paşti
Tuţ ti moarti s-amintară
Şi mor ta-s caftă soarti.
Tini, Hyperion, nu cheri,
Iuţido ţi-ascăpitată…
Caftă-n’i prota zburari-
Vrei minti ănviţată?
Vrei s-ahurhească boaţea-ţea
Ţi după a l’ei căntari,
S-alumtă munţă l’i cu pădurea
Şi nisiili tu amari?
Vahi tu fapti va-n’i aspun’i
Puteari fără zn’ie?
L’ia locu tut, cumăţ s-lu adun’i,
S-u faţ amirărie.
Pamporli tuti ţ’-dau avut,
Ascherea s-fudz alargu
Pisti amări ş-pi locu tut
Ama, ti moarti s-nu-avdu.
Ş-ti cai vrei s-mori?
Mutrea, l’iaţ calea di aţia
Cătă pimintu, prit niori
Ta-s vedz cum i luyuria.
Tu locu ţi tu ţer lu-avea
Hyperion s-alasă,
Ş-dip ca aeri el ahurhea
Lun’ina să ş-u vearsă.
Him canda tu amurdzătă
Ş-antunică nafoară;
Da cap luna ămbunată
Ş-va mină apa iară.
Va-ngreacă cu a l’ei scăntel’i
Tuţ pon’il’i dit gărdin’i,
Sum cărună grea di til’i,
Şidea doi tiniri singuri.
Alasă-n’i capu a mel, pi sin
La, vrută, ta să s-bagă,
S-mi anvilescă cu-araza di sirin
Dit ocl’iu a tău di frangă.
Cu gl’eţ ş-măyii lun’ina da,
S-n’i alagă iţi minduită,
Ta s-vearsă isihii eta
Pi noaptea a meau friptă.
Pisupra-meau, tini veagl’i,
Vindică arana, că hii gioni,
Hii prota vreari ţi-n’i si deadi
Şi yisu a meu dit soni.
Hyperion videa di analt
Ciudia tu a lor faţă,
Mizi un braţu di guşi arcat
Ş-ea lu acâţă tu braţă.
An’iurizmă di lilici yini
Ș-cadi ca nâ ploai dulţi
Pi frămti a lor di cilimean’i
Cu perci ş-cu cusiţi.
Ea ămbitată di vreari
Analțâ ocl’i. Veadi
Luţeafirlu. Fără zori
Lăngorili ăl’i deadi.
Luţeafir imir, s-dipunai,
S-archiuşiri pi ună arază,
Tu minti ş-tu păduri s-dai,
Dă-n’i tihi, lun’ineadză!
El trimbură ca alti ori
Pi dzenuri ş-tu păduri,
Băga di cali isihi niori
Âl’i mină cătă mealuri;
Ma nu-ari s-cadă cum câdea
Tu amări di aco, di analtu;
– Ţi zori vedz, om ti ţiva,
Ma-ân’i hiu io, em altu?
Bănănda tu parei streşi
Maş tihea vă-i soarti,
Io hiu tu locu iu mi apreşi
Un gl’eţ fără di moarti.
